ضرورت همکاری سازمان حفاظت محیط زیست در توسعه فناوری بومی گیاهان تراریخته و محصولات GMO در سایه قانون ملی ایمنی زیستی

بی ثباتی ­های اقتصادی، اکولوژیک و اجتماعی بخصوص پدیده ناامنی غذایی از جمله خطراتی هستند که امنیت آینده جوامع بشری را تهدید می کنند .«امنيت غذايی» يکی از مهمترين مؤلفه های «امنيت انسانی» است. «امنیت غذایی» که به مفهوم دسترسی به غذای کافی در حال حاضر و آینده می باشد، با رشد سریع جمعیت موجودیت خود را از دست داده است. در جامعه امروزی غذا برای بشر متمدن عبارت است از: "تأمین غذای سالم، کافی و باکیفیت برای جمعیت روزافزون، بدون صدمه بیشتر به محیط زیست، اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی در زمینی که ظرفیت آن برای پذیرش آلودگی و ناهنجاری رو به پایان است." نگاهی کوتاه به این صورت مسئله، ما را به این واقعیت رهنمون می سازد که بشر در حوزه تأمین غذا با یک ابرچالش مواجه است. توسعه کشاورزی جز با بهره گیری از روش های علمی و دستاوردهای تکنولوژیک امکان پذیر نیست. حل چنین صورت مسئله دشواری نیازمند اشراف بر معادلات بسیار پیچیده حاکم بر زندگی و مناسبات جمعیت ۷ میلیارد نفری ساکن در دهکده ‌ای به نام «جهان» و تنظیم استراتژی‌های پیشرفته مدیریت تلفیقی و توسعه پایدار؛ است. استراتژی‌هایی که هیچ یک از توانمندی ها و دستاوردهای دانش بشری اعم از: سنتی و غیرسنتی، مرسوم و غیرمرسوم، پیشرفته و غیرپیشرفته، ارگانیک و غیرارگانیک را مطرود یا منسوخ ندانسته و هر یک را به جای خود، در یک سیستم هماهنگ و یکپارچه با حداکثر بهره‌ وری مورد استفاده قرار می دهد. در این اثنا، فناوری مهندسی ژنتیک گیاهان زراعی، باغی و جنگلی (گیاهان تراریخته) به عنوان یکی از پیشرفته ‌ترین ره آوردهای دانش بشری در حوزه کشاورزی شناخته می‌ شود. قابلیت‌ هایی همچون استفاده از توان ذاتی طبیعت برای کنترل آفات و بیماری ‌های گیاهی بدون نیاز به استفاده از آفت‌ کش ‌های شیمیایی سنتزی، ازدیاد کمیت و کیفیت محصول در واحد سطح، ارزش افزوده، کمک به حفظ محیط زیست و تنوع زیستی، و قابلیت تنظیم و نظارت، محصولات GMO (فرآورده‌های مهندسی ژنتیک شده) را با معیارهای مورد نظر بشر برای حل «چالش غذا» همسو کرده است. این فناوری را به جرأت می‌توان تنها فناوری مدرن بشر دانست که دانش ایمنی را همزاد با خود داشته است و هیچ گامی از پیشرفت را بدون بررسی جنبه های ایمنی و کیفیت برتر، محیط زیست و تنوع زیستی برنداشته است. مهندسی ژنتیک روز دنیا، مهندسی ژنتیک مبتنی بر استانداردهای ایمنی ‌زیستی است. این فناوری کلیه چالش‌های پیش روی خود را از طریق تغییر و تحول در روش‌های فنی و یا از طریق پذیرش دستورالعمل‌های سخت ‌گیرانه نظارتی پشت سر گذاشته است. به این دلیل است که دولت‌ها و سرمایه ‌گذاران حوزه کشاورزی در سراسر جهان، فناوری گیاهان تراریخته را به ‌عنوان یک فناوری پیشرو و توانمند در راستای غلبه بر چالش‌های پیش روی بشر در حوزه سلامت و امنیت غذا، مورد توجه قرار داده‌ اند.

کشت گیاهان تراریخته توسط بیش از ۱۸ میلیون کشاورز در بیش از ۱۸۰ میلیون هکتار از حاصلخیزترین اراضی زراعی در ۲۸ کشور از پنج قاره جهان، کسب مجوز مصرف ۷۱ محصول تراریخته در اتحادیه اروپایی و مصرف این محصولات در قریب به ۲۰۰ کشور جهان را می‌ توان نمود بارز این توجه و استقبال دانست. کشورهایی که در بین آنها از پیشرفته‌ ترین تا عقب ‌مانده‌ ترین کشورها و کشاورزانی که در بین آنها از ثروتمندترین تا فقیرترین کشاورزان را می ‌توان دید. این فناوری از قابلیت ‌های بسیار زیادی برای کمک به افزایش «امنیت غذایی» و بنیه اقتصادی در کشورهای پیشروی در حال توسعه از جمله ایران برخوردار است. در سال های اخیر شاهد هستیم که کشورهایی نظیر: برزیل، آرژانتین، هند و پاکستان سهم بسیار ویژه ‌ای برای فناوری تولید محصولات تراریخته در برنامه‌های توسعه کشاورزی خود در زمان حال و آینده قائل شده‌اند.

مهندسی ژنتیک گیاهی در ایران پس از طلوع و خیزشی تحسین برانگیز در سال‌های گذشته که با تولید و رهاسازی اولین محصول تراریخته ایرانی در مدت زمانی کوتاه همراه بود، یک دوره نسبتا طولانی سکون تأثربرانگیز ناشی از تغییر سلایق و رویکردهای مدیریتی را سپری کرد. با این حال، محققان پرتلاش مهندسی ژنتیک کشور در دوران کم ‌توجهی و بی ‌توجهی نیز از رسالت خود مبنی بر توسعه فناوری بومی و ملی تولید محصولات تراریخته دست بر نداشتند و با استفاده از امکانات و فرصت‌ های حداقلی، افتخارات حداکثری آفریدند. اگر چند سال قبل، برنج تراریخته تنها محصول تراریخته ملی برای مبارزه با سونامی مصرف سموم کشاورزی در کشور بود، اکنون پنبه و چغندرقند تراریخته ایرانی نیز آماده خدمت به کشاورزی مملکت بوده و چند محصول فاخر دیگر نیز در راهند. اکنون در سایه سیاست‌های مدبرانه دست‌اندرکاران دلسوز دولت تدبیر و امید از شخص ریاست جمهوری تا وزیر و معاونان وزارت جهاد کشاورزی، سازمان غذا و دارو، مراکز تحقیقاتی، دانشگاهها، معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور، ستاد توسعه زیست فناوری، انجمن‌های علمی و خانه کشاورز، فناوری گیاهان تراریخته می ‌رود که دورانی از شکوفایی مجدد را در کشور تجربه کند. شاخص ‌ترین شاهد این مدعی را می ‌توان پیام دکتر حسن روحانی رئیس جمهور، به هشتمین همایش ملی بیوتکنولوژی و چهارمین همایش ملی ایمنی زیستی دانست که "امروز استفاده از فناوری‌های بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک نه تنها یک ضرورت بلکه انتخابی هوشمندانه و آگاهانه برای حل معضلات غذایی و بهداشتی و محیط زیستی کشور محسوب می‌شوند که غفلت در دستیابی و استفاده از این فناوری‌ها به یقین می‌ تواند موجب شماتت ما توسط نسل آینده شود."
اکنون، با توجه به مواهب فراوانی که این فناوری می‌ تواند برای کشور به ارمغان آورد، همه امیدواریم که منحنی توسعه مهندسی ژنتیک در ایران به اصطلاح اهالی ریاضیات سینوسی نباشد و این خیزش دوباره با توسعه ‌ای روزافزون و پایدار همراه شود.

نکته قابل تأمل در این موضوع آن است که در تمام این سال‌ها هیچ گونه مجالی برای ایجاد تعامل سازنده بین سازمان حفاظت محیط زیست و جامعه مهندسی ژنتیک کشور ایجاد نشده است تا زمینه ساز رفع ابهامات باشد. این وضعیت، فضایی استراتژیک را برای عده‌ای مهیا کرده است تا با انتقال اطلاعات غیرعلمی و غیرواقعی و سوءاستفاده از عناوین ارزشمندی همچون کشاورزی ارگانیک (با احترام به متولیان و دست‌اندرکاران واقعی کشاورزی ارگانیک در کشور) به مهندسی دیدگاه مدیران تأثیرگذار پرداخته و نگرشی منفی را نسبت به موضوع گیاهان تراریخته در سطوح مختلف سازمان حفاظت محیط زیست نهادینه کنند، لذا در راستای عمل به تعهدی که همه ما در قبال ساختن ایرانی آباد برای ملتی مسلمان و آزاد داریم و این تعهد چیزی جز عمل به سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در رابطه با اصل ۴۴ قانون اساسی، توسعه علم و فناوری و اقتصاد مقاومتی نیست؛ امید آن می رود تا در سایه تعامل مستقیم و سازنده سازمان محیط زیست و جامعه مهندسی ژنتیک گیاهی، برگی زرین به دفتر همدلی و همزبانی پیوست شود و سازمان حفاظت محیط زیست در کنار سایر سازمان‌ ها و نهادهای متولی، همکار توسعه و تثبیت فناوری بومی گیاهان تراریخته و محصولات GMO در کشور در سایه قانون ملی ایمنی زیستی ایران باشد.